Mô hình chuyển đổi số trong giáo dục và quá trình đổi mới hệ thống

Trong thế giới ngày càng phát triển và hiện đại, việc chuyển đổi số đã trở thành một xu hướng không thể tránh khỏi trong nhiều lĩnh vực, trong đó có giáo dục. Bài viết này sẽ khám phá và đánh giá các mô hình chuyển đổi số trong giáo dục, đưa ra cái nhìn chi tiết về cách công nghệ số đã và đang thay đổi cảnh quan giáo dục hiện đại. Chuyển đổi số trong lĩnh vực giáo dục không chỉ là việc áp dụng công nghệ mà còn đòi hỏi sự thay đổi sâu sắc trong phương pháp giảng dạy, quản lý hệ thống, và tạo ra môi trường học tập đồng bộ với thế giới ngày nay. Hãy cùng VR360 khám phá những mô hình đặc trưng của mỗi mô hình cùng quá trình và chiến lược thúc đẩy hoạt động này, để chúng ta có thể tận dụng sức mạnh của công nghệ và cải thiện chất lượng giáo dục và chuẩn bị học viên cho thế giới số hóa ngày càng phát triển.

I. Mô hình chuyển đổi số trong giáo dục phổ biến

Dưới đây là hai mô hình phổ biến mà các tổ chức giáo dục thường xuyên xem xét và áp dụng trong quá trình chuyển đổi số của mình:

1.1 Mô hình SAMR

Mô hình chuyển đổi số trong giáo dục SAMR đưa ra từng cấp độ ứng dụng những tiến bộ của công nghệ vào trong giáo dục gồm bốn bước Substitution (Thay thế), Augmentation (Mở rộng), Modification (Sửa đổi), Redefinition (Định nghĩa lại).

Mô hình này thường được sử dụng để làm thang đánh giá mức độ hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ vào giáo dục trong xu hướng EdTech hiện nay.

a. Thay thế (Substitution)

Mức đầu tiên của mô hình chuyển đổi số trong giáo dục SAMR là thay thế, trong đó các hoạt động và tài liệu truyền thống như bài giảng trên lớp hoặc các bài tập trên giấy được thay thế thành phiên bản kỹ thuật số. Hoạt động thay thế này không gây ra sự thay đổi đáng kể nào về quá trình giảng dạy, chỉ có cách truyền tải là được thay đổi. Phương pháp thay thế cho phép giáo viên tiết kiệm được thời gian và không gian quý giá của mình.

So với việc in mọi thứ ra và cất vào ngăn kéo, số hóa tài liệu lớp học là một cách tiếp cận hiệu quả hơn để theo dõi dữ liệu và quản lý tài nguyên. Điều quan trọng là người học phải làm quen với các công nghệ mới trước khi giáo viên bắt đầu áp dụng chúng vào việc giảng dạy trên lớp.

Trong giai đoạn này công nghệ đóng vai trò thay thế trực tiếp, không có sự thay đổi về chức năng.

Ví dụ:

• Thay vì ghi chú vào sổ tay, học sinh có thể gõ ghi chú của mình trên phần mềm xử lý văn bản (như Google Docs hoặc Microsoft Word).
• Các câu hỏi và bài kiếm tra được thực hiện dưới dạng bài thi trực tuyến thay vì trên giấy.
• Bảng thông thường trên lớp có thể được thay thế bằng màn chiếu, giúp học sinh và giáo viên chia sẻ ghi chú trong lớp, trình bày bài học thông qua máy chiếu một cách dễ dàng.

b. Mở rộng (Augmentation)

Mức thứ hai trong mô hình chuyển đổi số trong giáo dục SAMR là mở rộng. Trong đó, công nghệ góp phần vào giáo dục một cách hiệu quả, vượt xa những phương pháp giảng dạy truyền thống. Dựa trên giai đoạn đoạn thay thế, nội dung giảng dạy vẫn được giữ nguyên nhưng được truyền tải theo nhiều cách mới như dạng video đăng tải trên Youtube, tài nguyên được đăng tải lên trên Internet,... để người học có thể tận dụng tốt hơn các tính năng kỹ thuật số mới hơn trong bài học của mình.

Việc tăng cường có thể giúp người học hiểu rõ hơn về một chủ đề khó hoặc cảm thấy môn học đó trở nên thú vị hơn rất nhiều so với các phương pháp giảng dạy truyền thống. Hơn nữa, nó mở đường cho một phương pháp giáo dục hướng tới người học. Trẻ em có thể bắt đầu tự học ngay với sự trợ giúp của công nghệ.

Trong giai đoạn này công nghệ đóng vai trò thay thế trực tiếp, cải tiến chức năng.

Ví dụ:

• Người học có thể tự nghiên cứu vấn đề mà mình quan tâm trên Internet thay vì phụ thuộc vào hướng dẫn của giảng viên.
• Để tăng sự hứng thú của người học với môn học cũng như cung cấp một phương tiện minh bạch để theo dõi sự tiến bộ của người học. Giảng viên có thể sử dụng những nền tảng công nghệ giáo dục sử dụng phương pháp học tập dựa trên trò chơi để cung cấp nội dung khóa học. Ví dụ như phần mềm Quizlet.
• Các công cụ như video được sử dụng để giúp giáo viên truyền đạt một chủ đề phức tạp cho học sinh của mình.

c. Sửa đổi (Modification)

Là một phần của mô hình chuyển đổi số trong giáo dục SAMR. Giai đoạn sửa đổi đòi hỏi phải xem xét lại các chương trình học đã được đề ra. Ở đây, công nghệ được sử dụng để thay đổi tư duy và chiến lược giải quyết vấn đề của học sinh, cả trong và ngoài lớp học. Ngoài ra, giai đoạn sửa đổi còn giúp học sinh hợp tác với nhau.

Hầu hết các lớp học hiện đại đều đã áp dụng sử dụng hệ thống quản lý học tập (LMS) - Một hệ thống cung cấp cung cấp chương trình học có thể dễ dàng phân chia bài học, thu thập dữ liệu, chấm điểm và cung cấp phản hồi về tiến độ, bài tập trong quá trình học viên học tập.

Trong giai đoạn này, công nghệ cho phép giảng viên ứng dụng kỹ năng thiết kế, sửa đổi lại các nhiệm vụ quan trọng.

Ví dụ:

• Học sinh sử dụng Google Docs để soạn thảo báo cáo và chia sẻ chúng với các bạn cùng lớp, cùng thảo luận góp ý về bài tập trong phần nhận xét.
• Học sinh nộp bài tập bằng Google Classroom và giảng viên sẽ đưa ra đánh giá bằng cách sử dụng các tính năng tích hợp của nền tảng này.
• Giảng viên thiết kế ra khóa học, trong đó có những bài học trực tuyến theo thứ tự và cung cấp cho học viên. Giảng viên có toàn quyền điều chỉnh khóa học của mình như thêm hay bớt.

d. Định nghĩa lại (Redefinition)

Đây là mức độ cuối cùng của mô hình chuyển đổi số trong giáo dục SAMR, trong đó các phương pháp học tập mới được phát triển thông qua việc sử dụng công nghệ. Cuối cùng là mô hình hóa cách thức học tập của học sinh, có thể mô hình hóa được thông qua việc sử dụng các công nghệ hiện đại, có tính kết nối. Ở giai đoạn này, học sinh sử dụng công nghệ theo những cách của riêng mình để tạo ra các cách học tập khác nhau mà có thể chưa từng tồn tại.

Việc học tập bằng công nghệ được cải tiến để kết nối tốt hơn và mang lại kết quả thật sự. Nó cũng giúp học sinh phát triển các “kỹ năng mềm công nghệ” như giao tiếp, làm việc nhóm và khả năng thích ứng trong môi trường kỹ thuật số. Nó cũng đòi hỏi phải sử dụng công nghệ một cách sáng tạo trong lớp học để giúp học sinh phát triển tư duy để có thể tích cực tham gia vào việc học.

Trong giai đoạn này, công nghệ cho phép người sử dụng tạo ra những cách học mới mà trước đây chưa từng có.

Ví dụ:

• Người học có thể kết nối với mọi người từ khắp nơi trên thế giới và đóng góp vào một môi trường học tập tốt hơn.
• Có thể khá hữu ích khi ghi lại quá trình người học thuyết trình hoặc thực hiện hoạt động thể chất, sau đó sử dụng bản ghi âm để họ xem lại và suy ngẫm về kết quả học tập của mình để cải thiện.
• Người học có thể ghi nhớ rất lâu nhờ sử dụng ứng dụng thẻ hai mặt - ứng dụng trên điện thoại và máy tính có thể sử dụng ở mọi lúc mọi nơi để ôn tập.

1.2 Mô hình TPACK

TPACK là một mô hình chuyển đổi số trong giáo dục tích hợp công nghệ xác định ba loại kiến thức mà người giảng dạy cần có để tích hợp công nghệ vào giáo dục thành công. Mặc dù TPACK thường được so sánh với mô hình SAMR nhưng chúng có phạm vi rất khác nhau.

Ba loại kiến thức chính của TPACK - được thể hiện thành ba vòng tròn lớn bao gồm:

• Kiến thức về công nghệ (Technological Knowledge)
• Kiến thức về phương pháp sư phạm (Pedagogical Knowledge)
• Kiến thức về nội dung dạy-học (Content Knowledge)

Khi được kết hợp với nhau sẽ tạo ra mô hình chuyển đổi số trong giáo dục tổng hợp về năng lực tích hợp công nghệ cần có của giáo viên. Tại điểm giao nhau của ba vòng tròn được gọi là TPACK, thể hiện sự hiểu biết đầy đủ về phương pháp giảng dạy bằng công nghệ.

Điều này không giống như việc có kiến thức về từng khái niệm cơ bản trong số ba kiến thức chính (TK, PK, CK). Thay vào đó, mục đích của TPACK là hiểu cách sử dụng công nghệ để giảng dạy theo cách nâng cao trải nghiệm học tập của học sinh. Với sự kết hợp của ba vòng tròn lớn sẽ xuất hiện những kiến thức mới:

a. Kiến thức nội dung công nghệ (TCK)

Điều này mô tả sự hiểu biết của giáo viên về cách công nghệ và nội dung có thể ảnh hưởng và xung đột lẫn nhau. TCK liên quan đến việc hiểu cách truyền đạt chủ đề thông qua các dịch vụ công nghệ giáo dục khác nhau và xem xét công cụ công nghệ giáo dục cụ thể nào có thể phù hợp nhất cho các chủ đề hoặc lớp học cụ thể.

Ví dụ: Giáo viên sử dụng trình chiếu và phần mềm tương tác trong bài giảng về Lịch sử thế giới.

Bằng cách này, giáo viên không chỉ truyền đạt thông tin một cách hấp dẫn mà còn khuyến khích sự tương tác và tìm hiểu tích cực từ học sinh thông qua việc sử dụng công nghệ.

b. Kiến thức nội dung giảng dạy (PCK)

Phần này mô tả kiến thức của giáo viên về các lĩnh vực dạy và học cơ bản, bao gồm phát triển chương trình giảng dạy, đánh giá học sinh và báo cáo kết quả. PCK tập trung vào việc thúc đẩy học tập và tìm kiếm mối liên hệ giữa phương pháp giảng dạy và các hoạt động hỗ trợ của nó (chương trình giảng dạy, đánh giá,...). PCK tìm cách cải thiện phương pháp giảng dạy bằng cách tạo ra mối liên hệ chặt chẽ hơn giữa nội dung và phương pháp giảng dạy được sử dụng để truyền đạt nội dung đó.

Ví dụ: Giảng dạy về sự phân hóa tế bào trong môn Sinh học. Giáo viên phát triển chương trình giảng dạy mà trong đó bao gồm các hoạt động thí nghiệm, hình ảnh minh họa và trực quan giúp học sinh hình dung và hiểu rõ hơn về sự phân hóa tế bào và sử dụng câu hỏi đặt ra để kích thích sự tò mò của học sinh về quá trình này và khuyến khích họ áp dụng kiến thức vào tình huống thực tế.

c. Kiến thức sư phạm công nghệ (TPK)

Điều này mô tả sự hiểu biết của giáo viên về cách các công nghệ cụ thể có thể thay đổi cả trải nghiệm dạy và học bằng cách đưa ra những khả năng và hạn chế của phương pháp giảng dạy. Một khía cạnh khác của TPK liên quan đến việc hiểu cách thức triển khai các công cụ đó cùng với phương pháp giảng dạy theo những cách phù hợp với môn học và sự phát triển của bài học hiện tại.

Ví dụ: Sử dụng Blog trong việc hướng dẫn Văn Học

Giáo viên tạo một blog lớp học cho môn văn học, nơi mà học sinh có thể đăng tải bài viết, bình luận về tác phẩm và chia sẻ ý kiến cá nhân và khuyến khích sự tương tác bằng cách gửi câu hỏi thảo luận, bài tập viết và đề xuất các tài liệu tham khảo trên blog. Giáo viên sẽ sử dụng blog để đánh giá khả năng viết và sự hiểu biết văn hóa của học sinh thông qua các bài bình luận và thảo luận trực tuyến.

d. Kiến thức kết hợp (TPACK)

Kết hợp ba loại kiến thức trên để tạo ra mô hình chuyển đổi số trong giáo dục. TPACK là kết quả cuối cùng của sự kết hợp từ ba kiến thức chính là nội dung, phương pháp giảng dạy và công nghệ nhằm tạo cơ sở hiệu quả cho việc giảng dạy bằng công nghệ.

Bởi vì nó xem xét các loại kiến thức cần thiết khác nhau và cách bản thân giáo viên có thể trau dồi kiến thức này, nên mô hình TPACK trở thành một cách hiệu quả để xem xét cách giáo viên có thể tích hợp công nghệ vào giáo dục và lớp học.

Những mô hình chuyển đổi số trong giáo dục này cung cấp các góc nhìn và khía cạnh khác nhau về chuyển đổi số trong giáo dục. Tùy thuộc vào nhu cầu cụ thể và đặc điểm của môi trường giáo dục, tổ chức có thể chọn mô hình phù hợp để hướng dẫn và định hình chiến lược chuyển đổi số của họ.

II. Quá trình chuyển đổi số và chiến lược thúc đẩy

2.1 Giai đoạn chuyển đổi số tự phát

Trong giai đoạn chuyển đổi số tự phát của các cơ sở giáo dục, một số giáo viên đã nổi bật với việc chủ động thực hiện và phát triển các sản phẩm dạy học trực tuyến. Điều này đặt ra vấn đề về sự linh hoạt và sáng tạo của đội ngũ giáo viên, khi họ không chỉ biết tổ chức nội dung một cách hiệu quả mà còn áp dụng thành thạo các công cụ Công nghệ thông tin và Truyền thông (CNTT) để tạo ra trải nghiệm giảng dạy tương tác.

Tầm quan trọng của đội ngũ giáo viên này không thể phủ nhận, và vai trò của ban giám hiệu nhà trường trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Ban giám hiệu cần có cái nhìn sâu sắc về đội ngũ giáo viên là những người tự chủ, sáng tạo và linh hoạt. Sự hiểu biết này sẽ là cơ sở để tạo ra các biện pháp khuyến khích và hỗ trợ, giúp đội ngũ giáo viên này phát triển và mở rộng kỹ năng của họ trong quá trình chuyển đổi số.

Trong chiến lược chuyển đổi số của trường, việc xây dựng các hoạt động xoay quanh sự tự chủ và thành thạo của đội ngũ giáo viên là không thể phủ nhận. Kế hoạch cần tập trung vào việc phát triển các phương pháp giảng dạy sáng tạo, tương tác và linh hoạt, đồng thời tạo điều kiện để giáo viên chủ động này có thể chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau.

Chính sự chủ động và sáng tạo của đội ngũ giáo viên này sẽ là động lực mạnh mẽ đưa cơ sở giáo dục đến một tầm cao mới trong thời đại số hóa ngày nay.

2.2 Giai đoạn chuyển đổi số cơ bản

Trong quá trình chuyển đổi số cơ bản, cơ sở giáo dục đã đặt ra một kế hoạch năm học chi tiết, đánh dấu bước tiến tích cực hướng tới việc triển khai giảng dạy trực tuyến và nâng cao chất lượng giáo dục. Các biện pháp cụ thể được triển khai để đảm bảo sự hiệu quả và tính toàn vẹn của quá trình này.

Một điểm đáng chú ý là cơ sở giáo dục đã thực hiện phân công nhiệm vụ chi tiết, đặt mục tiêu cho từng nhóm môn học và giáo viên. Việc này không chỉ tăng cường sự tổ chức mà còn tạo ra sự minh bạch và đồng thuận trong quá trình chuyển đổi. Bài giảng và bài kiểm tra trực tuyến được xây dựng một cách cân nhắc, tạo điều kiện cho học sinh học tập một cách hiệu quả.

Cùng với việc tích hợp dạy trực tuyến và dạy trên lớp quanh năm, cơ sở giáo dục tổ chức thi trực tuyến định kỳ, mỗi môn ít nhất một lần mỗi năm. Điều này đặt ra một chuẩn mực chất lượng và giúp đội ngũ giáo viên duy trì sự đổi mới và sáng tạo trong phương pháp giảng dạy.

Sự tham gia tích cực và chủ động của ban giám hiệu nhà trường là nguồn động viên quan trọng. Họ không chỉ nâng cao năng lực tổng thể của đội ngũ giáo viên mà còn đảm bảo rằng mọi môn học và hoạt động giáo dục đều được cân nhắc và đổi mới. Kế hoạch chuyển đổi số tập trung vào việc cải thiện sản phẩm hiện có, phát triển cơ sở hạ tầng và mở rộng đội ngũ giáo viên. Đồng thời, việc tạo kho bài giảng và tổ chức kỳ thi trực tuyến trên Website của trường thể hiện cam kết đến sự tiện lợi và hiệu suất trong quá trình học tập.

Giai đoạn cơ bản này không chỉ là bước tiến quan trọng mà còn là biểu tượng cho sự cam kết của cơ sở giáo dục trong việc mở rộng cơ hội học tập và tăng cường chất lượng giáo dục thông qua sự hòa nhập linh hoạt và sáng tạo của công nghệ.

2.3 Giai đoạn chuyển đối số toàn diện

Giai đoạn chuyển đổi số toàn diện tại nhà trường không chỉ là một bước tiến, mà là một chiến lược đặc trưng cho sự đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục. Cơ sở giáo dục đã không chỉ xây dựng một kế hoạch năm học chi tiết mà còn tích hợp mạnh mẽ các biện pháp để đảm bảo một môi trường học tập đa dạng và linh hoạt.

Toàn bộ đội ngũ giáo viên không chỉ tham gia vào quá trình triển khai giảng dạy trực tuyến mà còn có khả năng xây dựng bài giảng, đề thi trực tuyến và thậm chí thực hiện dạy học qua mạng đan xen với hình thức truyền thống trên lớp. Sự kết hợp linh hoạt này tạo ra một trải nghiệm học tập độc đáo, giúp học sinh và sinh viên tiếp cận kiến thức một cách linh hoạt và hiệu quả.

Với việc tổ chức kiểm tra thường xuyên trên máy tính và thiết bị di động, nhà trường đang chú trọng đến tính đồng nhất và công bằng trong quá trình đánh giá. Kế hoạch bồi dưỡng nội bộ và chuyên gia tập huấn không chỉ nhấn mạnh vào việc nâng cao kỹ năng cá nhân mà còn tạo ra một cộng đồng học tập đổi mới và đầy đủ kiến thức.

Kho bài giảng và đề thi trực tuyến trở thành một phần quan trọng kết nối với website của trường, nơi cung cấp đầy đủ nội dung bài giảng trực tuyến và tài liệu bổ sung. Điều này không chỉ giúp học sinh tự học một cách hiệu quả mà còn tạo ra một nguồn tài nguyên đa dạng và mở rộng kiến thức.

Tất cả học sinh và sinh viên đều được trang bị thiết bị thông minh, chứng tỏ cam kết của nhà trường đảm bảo rằng mọi người đều có cơ hội tương đồng trong quá trình học tập. Cấp độ chuyển đổi số toàn diện này là minh chứng cho sự đầy đủ và chất lượng toàn diện, từ đội ngũ giáo viên tới cơ sở vật chất, từ mối quan hệ gia đình đến điều kiện học tập. Quá trình chuyển đổi số không chỉ duy trì mà còn nâng cao chất lượng kết quả hiện tại, mở rộng cơ sở hạ tầng và đào tạo năng lực giáo viên, từng bước làm cho môi trường giáo dục trở nên hiện đại, linh hoạt và đầy đủ.

2.4 Giai đoạn trường học thông minh

Giai đoạn trường học thông minh đánh dấu một bước tiến lớn trong sự chuyển đổi số của giáo dục, nơi mọi khía cạnh của học tập được nâng lên một tầm cao mới. Đội ngũ giáo viên không chỉ thành thạo kỹ năng công nghệ mà còn có khả năng ứng dụng sáng tạo của công nghệ vào quá trình giảng dạy. Sự sử dụng hàng ngày của thiết bị công nghệ hiện đại không chỉ là một xu hướng mà còn tạo ra một môi trường học tập đa dạng và hiện đại.

Toàn bộ nội dung giảng dạy và tư liệu học tập được chuyển đổi thành dạng số, chỉ trừ những nội dung không thể số hóa. Mọi dữ liệu, kết quả dạy học và các hoạt động quản lý trong thực tế của nhà trường đều được số hóa một cách khoa học. Hệ thống quản lý của trường học trở nên có khả năng tích hợp và kết nối đa chiều, tạo ra một cơ sở hạ tầng mạnh mẽ hỗ trợ quá trình giáo dục hiện đại.

Giai đoạn này được mô tả như là đẳng cấp hoàn hảo, không chỉ về chất lượng của đội ngũ giáo viên sáng tạo mà còn về cơ sở hạ tầng hiện đại. Việc áp dụng thành tựu của trí tuệ nhân tạo được xem xét một cách hệ thống, mang lại những lợi ích to lớn cho quá trình học tập và quản lý giáo dục.

Quá trình chuyển đổi số của trường học không chỉ tuân theo xu hướng đổi mới của thời đại mà còn phải đảm bảo tuân thủ các quy định hiện hành. Thể hiện thông qua bộ tiêu chuẩn và quy trình phù hợp, nhà trường cam kết theo đuổi sự đổi mới và hiện đại hóa với tầm nhìn rõ ràng.

Nhìn từ góc độ chủ quan, hầu hết các trường học đã và đang tiến gần đến giai đoạn 1, thậm chí nỗ lực nâng cấp lên giai đoạn 2 là một mục tiêu hoàn toàn khả thi trong bối cảnh giáo dục nước ta. Giai đoạn 2 không chỉ phản ánh kết quả cơ bản của đổi mới nền tảng mà còn là điều kiện tiên quyết để thành công trong quá trình chuyển đổi số toàn diện. Sự thành công này không chỉ tạo động lực quan trọng cho sự đổi mới giáo dục mà còn đánh dấu sự lan tỏa cho toàn bộ ngành giáo dục, giúp ngành này ứng phó chủ động với sự biến đổi nhanh chóng và bất ngờ của thời đại.

Bài viết liên quan:

Tầm quan trọng và lợi ích của chuyển đổi số trong giáo dục

Chuyển đổi số trong giáo dục mầm non: Thực trạng và giải pháp

Chúng ta đang chứng kiến sự biến đổi đáng kể trong cách giáo viên giảng dạy và học viên học tập, từ sự tương tác trực tuyến đến việc sáng tạo nội dung đa phương tiện. Đồng thời, nhận thức về sự cần thiết của sự chuyển đổi số ngày càng tăng, với việc tập trung vào sự bao quát và bền vững. Hy vọng rằng bài viết của VR360 đã cung cấp và mở rộng cái nhìn về mô hình chuyển đổi số trong giáo dục và khuyến khích sự nghiên cứu, thảo luận và thực hành trong việc đưa công nghệ số vào giáo dục để tạo nên những trải nghiệm học tập tiên tiến và đồng thời giúp xây dựng nền tảng cho sự phát triển bền vững của xã hội thông tin.

LIÊN HỆ HỢP TÁC CÙNG VR360 
VR360 – ĐỔI MỚI ĐỂ KHÁC BIỆT 
- Facebook: https://www.facebook.com/vr360vnvirtualtour/
- Hotline:  0935 690 369  
- Email: infor@vr360.com.vn 
- Địa chỉ:

• 123 Phạm Huy Thông, Sơn Trà, Đà Nẵng
• Toà nhà Citilight, số 45 Võ Thị Sáu, Đakao, Quận 1, TP Hồ Chí Minh
• 3B Đặng Thái Thân, Phan Chu Trinh, Hoàn Kiếm, Hà Nội